Bệnh quai bị ở trẻ em: Nguyên nhân và cách điều trị

Quai bị là một bệnh truyền nhiễm cấp tính khá phổ biến ở trẻ em. Hiện nay vẫn chưa có thuốc đặc hiệu để điều trị quai bị. Nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng cách, bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.

Nguyên nhân và triệu chứng bệnh quai bị ở trẻ

Quai bị là một bệnh truyền nhiễm cấp tính gây ra bởi virus quai bị (Mumps virus), thuộc họ Paramyxoviridae. Virus có thể tồn tại khá lâu ở bên ngoài cơ thể: khoảng từ 30 – 60 ngày ở nhiệt độ 15 - 200C và bị tiêu diệt nhanh chóng ở nhiệt độ trên 560C hoặc dưới tác động của các hóa chất diệt khuẩn.

Bệnh quai bị lây theo đường hô hấp và thường dễ lây nhất vào 2 ngày trước khi xuất hiện triệu chứng hay 6 ngày sau khi các triệu chứng biến mất. Bệnh lây từ người bệnh qua người lành thông qua nước bọt hoặc dịch tiết mũi họng chứa virus khi người bệnh hắt hơi, ho, nói chuyện, khạc nhổ...

Các triệu chứng của bệnh quai bị ở trẻ nhỏ

Trước khi phát bệnh 1-2 ngày, trẻ sẽ cảm thấy khó ở trong người. Trẻ khởi phát bệnh bằng triệu chứng sốt từ 38-39 độ C, kéo dài trong 3-4 ngày. Trẻ mệt mỏi, ăn ngủ kém, nhức tai, đau đầu, cảm giác ớn lạnh, sợ gió

Sau sốt 24-28 giờ, xuất hiện triệu chứng viêm tuyến mang tai, lúc đầu chỉ sưng một bên, sau 1-2 ngày sưng tiếp bên kia, thường sưng cả hai bên, ít khi sưng một bên. Hai bên sưng không đối xứng, một bên sưng to, một bên sưng nhỏ. Khi tuyến mang tai sưng to có thể làm mất rãnh trước và sau tai, gây biến dạng mặt, mặt phình to, cằm xệ, cổ bành. Da vùng tuyến mang tai bị sưng căng, bóng, không đỏ, sờ nóng, đau, ấn không lõm.

Trẻ đau hàm khi há miệng, khi nhai, nuốt, cảm giác đau lan ra tai, họng viêm đỏ, sưng hạch góc hàm.

Trong một số trường hợp hiếm gặp, tuyến dưới hàm sưng to gây phù trước xương ức, gây khó nuốt, khó thở, khó nói. Bệnh thường lành tính, sau khoảng 1 tuần, tuyến mang tai giảm đau, nhỏ dần, bệnh nhân giảm sốt, các triệu chứng khác cũng giảm dần. Tuyến nước bọt không bị teo và không bao giờ hóa mủ (trừ trường hợp bội nhiễm vi khuẩn).

Biến chứng nguy hiểm của bệnh quai bị

Bệnh quai bị nếu không được điều trị đúng cách sẽ dẫn đến những biến chứng nguy hiểm. Một số biến chứng của quai bị gồm:

Viêm tinh hoàn

Viêm tinh hoàn có thể gặp trong quai bị, đặc biệt là những trẻ trong tuổi dậy thì. Viêm tinh hoàn có thể xuất hiện 1-2 tuần sau khi sưng tuyến mang tai hoặc xuất hiện đơn độc không kèm sưng tuyến mang tai. Bệnh nhân sốt cao trở lại, thỉnh thoảng có rét run, đau nhức đầu, buồn nôn, nôn. Tinh hoàn bị sưng đau, to gấp 3-4 lần bình thường, da bìu đỏ, mào tinh hoàn đôi khi cũng sưng to. Bệnh nhân thường sưng một bên tinh hoàn nhưng một số trường hợp có thể sưng cả hai bên. Sau 4-5 ngày thì bệnh nhân sẽ hết sốt nhưng sau khoảng 2 tuần, tinh hoàn mới hết sưng. Phải sau 2 tháng mới xác định được có tình trạng teo tinh hoàn hay không. Khoảng 20% quai bị ở trẻ em độ tuổi dậy có nguy cơ bị teo tinh hoàn, 5% trường hợp bị teo tinh hoàn có thể dẫn đến vô sinh nếu không được điều trị đúng và kịp thời.

Viêm não

Viêm não do quai bị biến chứng với các biểu hiện như: sốt cao, đau đầu, nôn, co giật, rối loạn ý thức, cứng cổ. Tỉ lệ viêm não do quai bị gặp trong 1-10% trẻ, có thể xảy ra đơn độc hoặc sau khi viêm tuyến nước bọt 3-10 ngày.

Viêm tụy cấp

Thường xảy ra vào tuần thứ hai (từ ngày thứ 4 đến ngày thứ 10) khi tình trạng sưng tuyến mang tai đã giảm. Bệnh nhân quai bị triệu chứng trong viêm tụy cấp là sốt trở lại, đau thượng vị, đầy bụng, chán ăn, buồn nôn, tiêu chảy,...

Các bệnh lý khác có thể gặp do quai bị là: viêm buồng trứng, viêm cơ tim, viêm đa khớp, viêm tuyến giáp bán cấp, viêm phổi,...

Người lớn mắc bệnh quai bị thường tiến triển nặng và để lại các biến chứng nguy hiểm hơn so với trẻ em. Mặc dù các biến chứng trên xảy ra với tỷ lệ khá thấp nhưng lại rất nguy hiểm, không chỉ ảnh hưởng tới khả năng sinh sản mà còn có thể đe dọa đến tính mạng của người bệnh.

Lịch tiêm vacxin phòng bệnh quai bị cho trẻ

Tiêm vắc-xin là biện pháp phòng ngừa quai bị ở trẻ em một cách chủ động, hiệu quả. Vắc-xin quai bị thường ở dạng vắc-xin phối hợp sởi-quai bị-rubella, giúp phòng chống ba bệnh dịch nguy hiểm trong chung một mũi vắc-xin. Trẻ cần được tiêm đủ 2 mũi tiêm sởi quai bị rubella để có được hiệu quả bảo vệ tốt nhất, miễn dịch tạo được sau khi tiêm vắc-xin là bền vững, có thể bảo vệ trẻ cả đời.

Với trẻ từ 12 tháng tuổi đến 7 tuổi:

• Mũi 1 là lần tiêm đầu tiên
• Mũi 2 khi trẻ 4-6 tuổi hoặc sớm hơn nếu có dịch xảy ra. Mũi 2 cách mũi 1 ít nhất 1 tháng

Với trẻ từ 7 tuổi trở lên và người lớn:

• Mũi 1 là lần tiêm đầu tiên
• Mũi 2 cách mũi 1 ít nhất 1 tháng

Cách chăm sóc trẻ bị quai bị

Vì quai bị là một loại virus gây ra nên kháng sinh hoặc các loại thuốc sẽ vô hiệu. Cách điều trị bệnh quai bị ở trẻ em là giúp bé điều trị triệu chứng để con cảm thấy dễ chịu hơn:

• Cho bé nghỉ ngơi đầy đủ khi mệt
• Không cho bé tiếp xúc với mọi người, đặc biệt là trẻ em và trẻ sơ sinh.
• Dùng thuốc giảm đau, ví dụ như acetaminophen và ibuprofen để hạ sốt. Lưu ý không cho trẻ uống ASA (axit acetylsalicylic).
• Dùng túi đá chườm mang tai
• Uống nhiều nước, bù dịch
• Ăn thức ăn nhẹ như súp, sữa chua và những loại thực phẩm không cần nhai (động tác nhai có thể khiến bé thấy đau vì tuyến nước bọt đang sưng)
• Không dùng các loại thức ăn và nước uống chứa axit.

Hãy đưa bé đến bệnh viện để được bác sĩ thăm khám nếu:

• Bé sốt hơn 3 ngày
• Tuyến nước bọt sưng kéo dài hơn 7 ngày (trong nhiều trường hợp, bên mang tai còn lại sẽ sưng sau một hai ngày)
• Bé có biểu hiện sưng, đau đớn hơn.
• Bé có hành vi và biểu hiện thể chất không bình thường
• Bị co giật
• Bỏ ăn, uống
• Có biểu hiện mất nước.

Nếu có bất kì thắc mắc nào, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để có được phương pháp hỗ trợ điều trị tốt nhất cho con nhé.